ΑΠΡΙΛΗΣ
Ήθη, Έθιμα και δοξασίες του λαού μας


Επιμέλεια: ΜΑΙΡΗ Ν. ΠΕΤΡΟΥΤΣΟΥ, Αθήνα

Ποιος ναυτικός μας, άραγε, δεν έχει ακούσει τη συμβουλευτική παροιμία που λέει ο λαός μας: "Απριλίου δεκαοχτώ, νάχεις το μάτι σου ανοιχτό. Πέρασαν οι δεκαοχτώ; Άραξε και σ' ένα αυγό!" Κατά τη λαϊκή μετεωρολογία λοιπόν, το τελευταίο όριο του χειμώνα είναι η 18η μέρα του Απρίλη.

Ο Απρίλης παράγεται από το ρήμα aperire= ανοίγω, γιατί είναι μήνας της άνοιξης, της εποχής που ανοίγουν τα μπουμπούκια των λουλουδιών και των δένδρων. Μέχρι την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα λογαριαζόταν με 29 μέρες, έπειτα με 30, και ήταν αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη, γι' αυτό και η πρώτη του μέρα ήταν αφιερωμένη σ' αυτήν. Στις 23 Απριλίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα "βινάλια πριόρα", δηλαδή τα πρώτα κρασιά τους. Η γιορτή αυτή διατηρείται και σήμερα σε πολλά μέρη, αλλά έχει μετατεθεί στις 26 Οκτωβρίου, στη γιορτή του Αγίου Δημητρίου.

Στη νεοελληνική λαογραφία, ο Απρίλης λέγεται και Αηγιωργίτης ή Λαμπριάτης, για τις μεγάλες του γιορτές: του Αγίου Γεωργίου που πέφτει στις 23, και για το Πάσχα, που, τις περισσότερες φορές, πέφτει το μήνα Απρίλη.

Υπάρχει το έθιμο, την 1η μέρα του Απρίλη να γίνονται τα "πρωταπριλιάτικα γελάσματα". Άγνωστο το πώς προήλθε αυτό το έθιμο. Κατά τη γνώμη πολλών ιστορικών, η συνήθεια αυτή άρχισε στην Ευρώπη κατά τον 16ο αιώνα, επί βασιλείας Καρόλου Θ΄. Τότε με διάταγμα που υπεγράφη στην έπαυλη Ρουσιγιόν, η αρχή του έτους μετατέθηκε από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου.

Άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι, η συνήθεια αυτή μας ήρθε από τις δυτικές χώρες, στις οποίες η εποχή του ψαρέματος άρχιζε την 1η Απριλίου, μια εποχή που τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Δημιουργήθηκε λοιπόν το έθιμο του "πρωταπριλιάτικου ψαριού", και οι φαρσέρ πρόσφεραν αντικείμενα που έφευγαν από τα χέρια, όπως γλιστρούν τα ψάρια!

Κατά πολλούς, η πρωταπριλιάτικη φάρσα έχει την προέλευσή της από τη γιορτή της "Κοροϊδίας και του ξεγελάσματος" της Ρωμαϊκής Θεάς "Βένους Απρίλης", δηλαδή του "Απριλίου Αφροδίτης", ενώ άλλοι επιμένουν πως με τα πρωταπριλιάτικα ψέματα και αστεία, μεγάλη σχέση έχει η Ινδή θεά του έρωτα, η περίφημη Μάγια.

Όμως, το πρωταπριλιάτικο έθιμο δεν είναι το μοναδικό που απασχόλησε τη λαογραφία και τους ιστορικούς. Ο ελληνικός λαός τραγούδησε τον "ξανθό Απρίλη" για τις ομορφιές του και δημιούργησε ήθη και έθιμα που τα συνόδευσε με διάφορα δίστιχα σαν παροιμίες:

Αν κάνει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά στονε το γεωργό πόχει πολλά σπαρμένα.

Ο Απρίλης με τα λουλούδια, κι ο Μάης με τα ρόδα.
Απρίλης - γρύλης - τιναχτοκοφινίτης (επειδή το μήνα αυτό εξαντλούνται οι προμήθειες του σπιτιού και τινάζονται τα κοφίνια).
Απρίλης - Μάης, κοντά είν' το θέρος.
Ο Απρίλης έχει τη δροσιά κι ο Μάης τα λουλούδια.
Σε πολλά μέρη, αν βρέξει την Πρωταπριλιά, θεωρούν το βρόχινο αυτό νερό ευεργετικό φάρμακο για τον πυρετό.
Στη Σύμη ανάβουν στις 23 Απριλίου φωτιές, και χορεύοντας γύρω - γύρω, τραγουδούν: "Έξω οι ψύλλοι και οι κοριοί και οι μεγάλοι ποντικοί".

Στην Κύπρο, την πρώτη Πέμπτη - που τη λένε "Πρωτόπεφτο τ' Απρίλη" - δεν επιτρέπεται ν' απλώσουν ρούχα στον ήλιο, ιδίως τα άσπρα, ούτε να βγάλουν έξω από το σπίτι τους εργαλείο σιδερένιο, γιατί πιστεύουν ότι "αναθεμελιώνεται" το σπίτι, δηλαδή καταστρέφεται η καλή του τύχη. Επίσης, τη μέρα αυτή δεν επιτρέπεται να σκάψει κανείς το χώμα, γιατί "σκάφτει το λάκκο του", δηλαδή ενεργεί εναντίον της υγείας και της προόδου του.

Όμως, επειδή οι παροιμίες και οι δοξασίες για τον Απρίλη δεν έχουν τελειωμό, εμείς θα κλείσουμε εδώ το μικρό αυτό αφιέρωμα, μαζί με την ευχή νάναι και τούτος ο Απρίλης (όπως και όλοι οι μήνες του χρόνου), μήνας μπουνάτσας για τους απανταχού των θαλασσών ναυτικούς μας...

Επιστροφή

 
Designed by WebMedia